Wernisaż wystawy połączony z wykładem prof. Michael’a Abdalla: Ziemia ludzi mówiących po aramejsku.

Zapraszamy na prawdziwą ucztę intelektualną!! Profesor Michael Abdalla kolejny raz przyjął nasze zaproszenie i będzie Gościem Biblioteki w Dopiewie 18.10. 2022 o godz. 18.00 podczas wernisażu wystawy “Ziemia ludzi mówiących po aramejsku”. Wygłosi także niesamowicie ciekawy wykład nawiązujący do tematyki prezentowanych prac. Udział jest BEZPŁATNY, ale należy się zapisać pod numerem tel. 61 8148 -223 w. 11 i 12. BARDZO BARDZO ZAPRASZAMY! Liczba miejsc jest ograniczona.

Region zwany Tur Abdinem leży w południowo-wschodniej Turcji, tuż przy granicy syryjskiej. Jest to płaskowyż o powierzchni około 9 tys. km², rozcią­gający się od miasta Cizre na wschodzie do Mardin na zachodzie. Południową jego granicę wyznacza miasto Nisibis, którego słynna akademia zasłużyła się w dziejach chrześcijań­stwa wschodniego. W miejscu najbardziej oddalonego na północ miasta Hesno d-Kifa (Skalna Forteca), nad Tygrysem, znajdował się najokazalszy i najtrudniejszy do zdobycia zamek. Jako część Mezopotamii Tur Abdin zamieszkały był co najmniej od IX w. p.n.e. przez lud­ność asyryjską. W średniowiecznych relacjach geografów arabskich wid­nieją asyryjskie nazwy miejscowości wraz z opisem zamków i klaszto­rów. Z biegiem lat większość nazw uległa arabizacji, turcyzacji, bądź kurdyzacji, przy wyraźnym niekiedy zachowaniu rdzenia asyryj­skiego.

Znajdując się na pograniczu Persji i Bizancjum Tur Abdin często przechodził z rąk do rąk. Jego mieszkańcy zaczęli przyjmować chrześcijaństwo począwszy od pierwszego wieku. Tędy bowiem mieli przejeżdżać Magowie (zwani w tradycji polskiej ‘Trzema Królami’). W wiosce Hah, gdzie zatrzymali się – jak głosi tradycja – zbudowano pierwszy w Tur Abdinie kościół. Dobrą Nowinę głosił również Mor Adaj (św. Tadeusz). Już w roku 120, w miej­scowości Bet Zabdaj rezydował asyryjski biskup imieniem Mazra.

Na przełomie III i IV w. działał w Tur Abdinie Mor Jakub (†338), który założył wspomnianą szkołę w Nisibis, przekształconą niebawem przez jego ucznia, św. Efrema (†373), w pierwszą akademię chrześcijańską. Mor Jakub brał udział w I Soborze Powszechnym w Nicei (325 r.). Tak gorliwie kochał Nisibis, że przed śmiercią poprosił, by jego szczątki umieszczono w murach miasta. Po oddaniu Nisibis Persom (363 r.) św. Efrem przeniósł akademię do miasta Edessa (Urfa), poświęcając Nisibisowi 77 homilii pełnych miłości i troski. W Edessie wykształciło się pismo zachodnioasyryjskie i dokonano ostatecznej rewizji (V w.) przetłumaczonego już w I w. na język asyryjski Nowego Testamentu. To tłumaczenie, zwane Peszitta, do dziś jest uważane za wzór dokładności i rzetelności. Tu napisana została pierwsza iluminowana Ewangelia (VI w.), która znajduje się obecnie w kolekcji laurentyńskiej we Florencji. Warunki niesprzy­jające rozwojowi szkoły w Edessie doprowadziły do jej przeniesienia ponownie do Nisibis, gdzie istniała prawie do końca IX wieku. Była ona znana na obszarze Bizancjum i po­ważnie liczyli się z nią Persowie. Nazywano ją „matką uczonych”, „matką mądrości”, a samo miasto Nisibis – „matką nauki”, „matką miast”. Za­chował się statut akademii jako najstarszy regulamin organizacji studiów we wczesnym średniowieczu.

W połowie IV w. do Tur Abdinu przybył z klasztoru św. Pachomiusza w Egipcie św. Eugeniusz Wielki. Wzmocnił on istniejący w Tur Abdinie ruch ascetyczny zdobywając wielu zwolenników, którzy odegrali ogromną rolę w szerzeniu chrześcijaństwa i budowie nowych świątyń. Jego dwaj uczniowie wznie­śli w roku 397 nieopodal miasta Midyat wielki klasztor, nazywany Dajro d-Mor Gabriel (od nazwiska następcy założyciela). Zachował się zapierający dech w piersiach opis ołtarza kościoła znajdującego się w klasztorze (37 x 25 m). Choć klasztor nadal jest czynny, jednak z jego ele­mentów nic dziś nie pozostało.

W roku 446 w kryptach klasztoru znajdowały się 483 czaszki mnichów, a w 590 r. – już 802. Pod koniec V w. służyło w nim 800 mnichów, z których do roku 734 dwunastu zostało świętymi. Klasztor wydał trzy­nastu patriarchów (pierwszy z nich zmarł w 755 r., ostatni zaś w 1662 r., czterech zginęło tragicznie), jednego mafiriono (odpowiednik prymasa w Kościele rzymskim) i siedemdziesięciu dziewięciu biskupów. Znany XII-wieczny kronikarz asyryjski Mor Michojel Rabo (Mi­chał Syryjski) wymienił nazwiska 47 biskupów, któ­rzy w latach 793-1199 zostali konsekrowani w klasztorze, w tym jeden na urząd patriarchy w roku 723.

W przeciwieństwie do mieszkańców Edessy, którzy za sprawą swego króla Abgara V Ukama masowo przyjęli chrześcijaństwo, mieszkańcy Tur Abdinu czynili to stopniowo. Jeszcze w V w. mnich imieniem Iszaj do­nosił o ochrzczeniu 632 osób w ciągu jednego dnia w miejscowości Anhel, i o nawróceniu 3600 osób w miejscowości Warde nieopodal Nisibis. W tym właśnie wieku niejaki Mor Aho miał tu sprowadzić z Konstantynopola kawałek Krzyża Chrystusowego. Już wtedy Asyryjczycy zasiedlali 5 miast i ponad 150 miasteczek i wiosek. Prawie w każdej z tych miejscowości znajdował się kościół. Liczba mnichów i pustelników była wtedy wyjąt­kowo duża i wynosiła blisko 60 tysięcy. W całej okolicy znajdowały się ich pustelnie a recytacja psalmów dochodziła ze­wsząd przez całą noc. Służyli też w 25 klasztorach znajdujących się wów­czas w Tur Abdinie, z których osiem było zaliczanych do dużych, tzn. samowystarczalnych pod względem edukacyjnym i gospodarczym.

W połowie V w. zbudowano klasztor Bar Sauma (†457). Był on głów­ną siedzibą patriarchów za panowania Arabów. To tutaj ujrzały światło dzienne największe literackie pomniki historii Kościoła: słynna Kronika Michała Syryjskiego (†1199), anonimowa Chronografia z 1234 r. i większa część Historii, którą w bardzo burzliwych czasach napisał Bar Ebraja (Bar Hebraeus, †1286). Pod koniec XIII w. klasztor został spalony przez Kur­dów, pozostając ruiną do dzisiaj. Był wówczas wyposażony w olbrzymią bibliotekę. Spośród jego mnichów 21 zostało patriarchami, 9 mafirionami, a 110 biskupami. Po jego zniszczeniu patriarcho­wie w 1293 r. przenieśli swą siedzibę do klasztoru Szafranowego, zbudo­wanego w latach 472-479.

Asyryjskie szkoły w Tur Abdinie od III do XIII w. były ośrodkami nauki, zarówno religijnej, jak i świeckiej. Dokonywano w nich przekładów greckich traktatów filozoficznych i medycznych. Wykształ­ceni tutaj duchowni, lekarze i rzemieślnicy jako pierwsi dotarli z misyjną służbą do Indii i Mongolii, a także odkryli Chiny dla Europy. Wszędzie budowali oni szpitale i szkoły. Po wielkich masakrach chrześcijan w Turcji na początku ubiegłego stulecia patriarchat Kościoła przeniesiono w roku 1924 do miasta Homs w Syrii, będącej wówczas pod francuskim protektoratem, a od 1959 r. do Damaszku. Aktualnie spośród trzydziestu dwóch asyryjskojęzycznych bisku­pów Kościoła połowa pochodzi z Tur Abdinu. W seminariach mieszczą­cych się w dwóch czynnych jeszcze w Tur Abdinie klasztorach Mor Ga­briela i Szafranowego kształci się mniej niż 50 uczniów. Zaiste żałosny to obraz w porównaniu z dawnymi dziejami. O skali upadku Tur Abdinu świadczy jeszcze jeden fakt. W różnych okresach rezydowało tu kilku­nastu biskupów, a wywodzący się stąd inni biskupi obsługiwali licz­ne kiedyś gminy chrześcijańskie w takich krajach, jak np. Afganistan (VII w.), Sadzistan, Indie i Cypr. Obecnie cały region Tur Abdinu znaj­duje się pod jurysdykcją jednego tylko biskupa. Dodajmy, że ponad 90% rdzennych mieszkańców asyryjskich Tur Abdinu znajduje się dziś na wychodźstwie w Europie Zachodniej, obu Amerykach i Australii.

 

Wybrana literatura w języku polskim:

M. Abdalla, Losy Asyryjczyków, „Sprawy Narodowościowe – Seria nowa”, 1993, II, 1 (2), s. 67-82.

M. Abdalla, Asyryjczycy w Tur Abdinie: między kurdyjskim młotem a tureckim mieczem, [w:] Konflikty etniczne. Źródła – typy – sposoby rozstrzygania, I. Kabzińska-Stawarz, Sł. Szynkiewicz (red.), Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 1996, s. 272-282.

M. Abdalla, Między świętością a barbarzyństwem. 1600 asyryjskiego monasteru w Turcji, „Przegląd Prawosławny”, 1998, Nr 1, s. 23-24, 32.

M. Spicuglia, Ziemia utracona, tłum. A. Gogolin, Poznań: św. Wojciech, 2016.

W. Dalrymple, Ze świętej góry, tłum. K.  Obłucki, Warszawa: Noir sur Blanc, 2017.